28η Οκτώβρη: Συζητώντας με τους μαθητές μας...

Τη βδομάδα που έρχεται, σε όλα τα σχολεία θα διεξαχθούν οι γιορτές για την 28η Οκτωβρίου. Εκ των πραγμάτων, δίνεται η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς, αλλά και στους μαθητές να «ανοίξουν» τη συζήτηση για την 28η Οκτωβρίου, για το χαρακτήρα της, τα διδάγματά της, τοποθετώντας στο επίκεντρο τη γνώση της ιστορικής αλήθειας. Οι κομματικές δυνάμεις στα σχολεία, οι ριζοσπάστες εκπαιδευτικοί που συσπειρώνονται στο ΠΑΜΕ έχουμε πάρει μέτρα προετοιμασίας για την υποδοχή αυτής της ημερομηνίας, ένα πλούσιο υλικό έχει δοθεί και αξιοποιηθεί και μέσω του internet, ενώ φαίνεται και η δίψα για τέτοιες πρωτοβουλίες στήριξης, για να γίνει πιο αποτελεσματική και βαθιά η παρέμβαση στο ίδιο το περιεχόμενο του μαθήματος που αποτελεί άλλωστε κρίσιμη λειτουργία του σχολείου ως ιδεολογικού μηχανισμού. Η προσπάθεια αυτή θα συνεχιστεί μπροστά και σε άλλες ημερομηνίες - σταθμούς στην ελληνική αλλά και παγκόσμια ιστορία (17 Νοέμβρη, 25 Μαρτίου, 1 Μάη, 9 Μάη, κ.ά.).

Λαμβάνουμε υπόψη ότι σήμερα στην Ελλάδα περίπου 1,5 εκατομμύριο μαθητές, ηλικίας 4 έως 18 ετών συμμετέχουν σε διαδικασίες και δομές δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης. Σε αυτές τούς εκπαιδεύουν περίπου 250 χιλιάδες εργαζόμενοι, κάτοχοι - οι περισσότεροι - πτυχίων ΑΕΙ, που και αυτοί έχουν περάσει ως μαθητές αλλά και ως φοιτητές από το αστικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Αν και το πρόβλημα δεν είναι ποσοτικό, ωστόσο οι αριθμοί αναδεικνύουν το πολύ απλό γεγονός ότι εκτός εξαιρέσεων που συνδέονται με τη σχολική εγκατάλειψη και τη μαθητική διαρροή, δεν υπάρχει νέος που δεν έχει για 12 - 13 χρόνια διαπαιδαγωγηθεί συστηματικά στο αστικό σχολείο. Με λίγα λόγια, στο αστικό σχολείο διεξάγεται η ιδεολογική χειραγώγηση αθόρυβα και συστηματικά, και κυρίως έχοντας την ισχύ ενός φυσικού - αυτονόητου φαινομένου.

Στο άρθρο αυτό δε θα επανέλθουμε αναλυτικά σε ιστορικά ζητήματα γύρω από την 28η Οκτωβρίου, που έχουν απαντηθεί στο «Ριζοσπάστη», στην «ΚΟΜΕΠ» και στα «Θέματα Παιδείας», τα οποία συμβάλλουν στην πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος. Θα επικεντρώσουμε σε ορισμένες σκέψεις για το πώς μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική η παρέμβαση γύρω από αυτό το ζήτημα, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικιακή ιδιαιτερότητα των μαθητών, την κοινωνική τους πείρα, αλλά και ορισμένα χαρακτηριστικά τους όπως ενθουσιασμός, δίψα για την αλήθεια, απαίτηση για δίκαιες λύσεις, την τάση να αναζητούν ιδεώδη.

Η ανάγκη για πολύπλευρη και πολύμορφη παρέμβαση.

Το πρώτο και ίσως το πιο σημαντικό εμπόδιο που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι το χαμηλό ενδιαφέρον από τους μαθητές. Γι' αυτό δε φταίνε οι μαθητές. Μήπως αυτή η βαρεμάρα εκφράζει και την αποστροφή στο αστικό σχολείο και τη λειτουργία του; Σαφώς και αυτό ισχύει, όπως ισχύει και η συνολική απαξίωση της ορθολογικής γνώσης, το πνεύμα του ωφελιμισμού, το οποίο άλλωστε αναπαράγεται από τις ίδιες τις συνθήκες ζωής της λαϊκής οικογένειας. Ομως, αποτελεί καθήκον του εκπαιδευτικού, λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις δυσκολίες να δουλέψει κόντρα σε αυτές, με επιμονή, σχέδιο και πειστικότητα. Αλλωστε, κανένας εκπαιδευτικός δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα σε αυτήν την υπόθεση, αν πρώτα απ' όλα δεν έχει λύσει το κύριο: να κερδίσει την εμπιστοσύνη των μαθητών του, και αυτό δεν είναι ζήτημα μιας διάλεξης αλλά συνολικής στάσης μέσα και έξω από την τάξη.

Από πού μπορούμε να αρχίσουμε λοιπόν; Με ένα «κέντρισμα», δηλαδή την αποκάλυψη μιας αλήθειας, η οποία θέλουμε να δημιουργήσει ένα έντονο βίωμα, ένα συναίσθημα που θα οδηγήσει στη διάθεση και για δράση και για μάθηση. Η αλήθεια πίσω από την επιφάνεια μπορεί να δημιουργήσει ενδιαφέρον σε αντίθεση με μια στεγνή αναφορά σε γεγονότα που καταντάει τυπολατρία και είναι έξω από τη ζωή.

Ας κάνουμε κάποιες σκέψεις χωρίς να σημαίνει ότι είναι και οι μοναδικές. Είμαστε, άλλωστε, σίγουροι, ότι πολλοί εκπαιδευτικοί με όρεξη, μεράκι και ιστορική γνώση μπορούν να δώσουν κι άλλες προτάσεις, αξιοποιώντας και την εκπαιδευτική - παιδαγωγική τους πείρα, την «τριβή» τους μέσα στη σχολική τάξη.

Η αποκάλυψη της αλήθειας ότι δεν ήταν όλοι οι Ελληνες ενάντια στην κατοχή μπορεί να επιδράσει καταλυτικά

- Να πούμε ότι ένα μέρος του αστικού πολιτικού κόσμου κατέφυγε στο Κάιρο, μαζί με το θησαυροφυλάκιο της χώρας, στην «αγκαλία» της Αγγλίας και προετοιμαζόταν για την επόμενη μέρα, για να τσακίσει το εαμικό κίνημα και το λαό (βλ. Δεκέμβρης 44) κι ένα ένα άλλο μέρος φόρεσε τη στολή των γερμανοτσολιάδων, όπως τους έλεγαν, και υπηρετούσαν τα στρατεύματα κατοχής των Γερμανών.

Είναι ένας σημαντικός κρίκος στην ανάδειξη της ταξικότητας, της θέσης κάθε τάξης στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί με την εικόνα ενός έντονου βιώματος όπως οι κατοχικές κυβερνήσεις, οι συνεργάτες των κατακτητών, οι χαφιέδες, κ.τ.λ. οι οποίοι προδίδαν τους αγωνιστές, τους κομμουνιστές, κ.τ.λ.

- Να πούμε και για τα Τάγματα Ασφαλείας, δηλαδή τα ελληνικά στρατεύματα που φτιάχτηκαν με τη σύμφωνη γνώμη των δυνάμεων κατοχής, για να αντιμετωπίσουν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ και τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από το «γέρο της δημοκρατίας» Γ. Παπανδρέου το Δεκέμβρη του 44, όταν δηλαδή είχαν φύγει οι Γερμανοί. Να δώσουμε στοιχεία για τη χρηματοδότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας από τους Ελληνες μεγαλοβιομήχανους και μεγαλομαυραγορίτες¹. Να τους διαβάσουμε την αποκαλυπτική επιστολή του Γ. Παπανδρέου όπου απεγνωσμένος ζητά βοήθεια από την Αγγλία γιατί...το ΕΑΜ απελευθερώνει την Ελλάδα²!

Μπορούμε, όμως, να ανοίξουμε εμείς πρώτοι και μάλιστα επιθετικά ζητήματα που συζητιούνται «υπόγεια», ίσως δεν μπαίνουν στην τάξη και αποτελούν παρέμβαση του ταξικού αντίπαλου, δηλητηριάζοντας τις νεανικές συνειδήσεις.

- Να αναδείξουμε, λοιπόν, τα ασύστολα ψέματα που κατασκευάστηκαν την περίοδο της Κατοχής και διαδίδονται στις μέρες μας ευρέως από διάφορα αστικά, εθνικιστικά, νεοναζιστικά έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Ορθά κοφτά, να πούμε: Τα δεκάδες «ντοκουμέντα» που κατασκευάστηκαν τότε επιδίωκαν να πλήξουν το κύρος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, παρουσιάζοντάς τα ως «αντεθνικά», «προδοτικά», πως όχι μόνο δεν έκαναν αντίσταση, αλλά και συνεργάστηκαν με τον εχθρό: Ο,τι ακριβώς δηλαδή έπραξαν οι εμπνευστές τους³!

- Να ανοίξουμε εμείς το ζήτημα για το Σύμφωνο «Μολότοφ - Ρίμπεντροπ». Αποκρύπτουν ότι το Σύμφωνο υπογράφτηκε, μόνο αφού είχαν ναυαγήσει όλες οι προηγούμενες φιλειρηνικές προσπάθειες της ΕΣΣΔ, καθώς και οι προσπάθειες να συγκροτηθεί αντιχιτλερικό μέτωπο. 'Η ότι, 3 μήνες πριν, η ΕΣΣΔ είχε προσφέρει στρατιωτική βοήθεια και στην Πολωνία σε περίπτωση πολέμου, για να λάβει την κατηγορηματική άρνηση από την κυβέρνηση της τελευταίας. Από την άλλη, οι Βρετανία - Γαλλία που είχαν συνάψει συμμαχία με την Πολωνία, δεν την τήρησαν μετά τη γερμανική επίθεση κατά της Πολωνίας. Το Σύμφωνο «Μολότοφ - Ρίμπεντροπ» εξασφάλισε στην ΕΣΣΔ 21 πολύτιμους μήνες ειρήνης, που στη συνέχεια αποδείχθηκαν ανεκτίμητοι στην πολεμική της προετοιμασία ενόψει της αναπόφευκτης γερμανικής επίθεσης. Το σοβιετογερμανικό «Σύμφωνο μη επίθεσης» διήρκεσε μέχρι τις 22 Ιούνη 1941, οπότε η Γερμανία το παραβίασε και επιτέθηκε κατά της ΕΣΣΔ⁴.

Προκύπτει το ερώτημα: Μήπως έτσι μπολιάζουμε την παιδική και νεανική ψυχή με βαριά πράγματα, με σκληρές αλήθειες που δεν ταιριάζουν στην ηλικία τους; Απαντάμε ανεπιφύλακτα όχι. Οι σκληρές εικόνες και συνθήκες ζωής είναι μπροστά στα μάτια των παιδιών καθημερινά και έχει φροντίσει γι' αυτό ο καπιταλισμός. Επίσης, και αυτό είναι κρίσιμο, τα παιδιά ούτως ή άλλως σκέφτονται με όρους «καλού και κακού». Αρα η διαμόρφωση από νωρίς θετικών ή αρνητικών στάσεων απέναντι στις αξίες που η ίδια η ταξική κοινωνία διαμορφώνει είναι αναγκαία. Είναι το αντίδοτο του εργατικού - λαϊκού κινήματος στην επίδραση της αστικής ιδεολογίας.

Το θέμα είναι πώς θα χειριστούμε, γιατί για χειρισμό και τέχνη πρόκειται, έτσι την παρέμβασή μας και την επικοινωνία μας με τους μαθητές μας, ώστε να οδηγήσει στην αισιοδοξία και όχι στην απαισιοδοξία, στην αγωνιστική στάση και όχι στον τυφλό θυμό.

 

Οι ιδέες είναι υλική δύναμη

Η παρέμβαση του κομμουνιστή, του ριζοσπάστη εκπαιδευτικού μέσα στην τάξη δεν έχει απλά ένα ιδεολογικό, διαπαιδαγωγητικό χαρακτήρα αποκομμένο από τις σύγχρονες πολιτικές εξελίξεις. Συνδέεται με τους όρους, μέσα στους οποίους θα ενταχθεί η αυριανή εργατική βάρδια στην ταξική πάλη. Ισχύει, δηλαδή, στο ακέραιο ότι οι ιδέες όταν συναντιούνται με τις μάζες και γίνονται κτήμα τους, γίνονται υλική δύναμη ανατροπής.

Τρία βασικά ζητήματα πρέπει να ξεχωρίσουμε σε αυτήν την υπόθεση, τα οποία θέλουμε να βγαίνουν ως συμπέρασμα στη συζήτηση που ανοίγουμε με τους μαθητές.

Πρώτον, την ανάγκη να εμπεδώνεται ιστορικά και πρακτικά η δύναμη ότι ο κόσμος, η ιστορία μπορεί να κατανοηθούν λογικά, συνολικά και ότι η αλήθεια είναι μία.

Δεύτερο, την ανάγκη να επιβεβαιώνεται μέσα από την ιστορία ότι αυτό που φαίνεται δεδομένο, ότι δεν μπορεί να αλλάξει, μπορεί να ανατραπεί μέσα από τη λαϊκή δράση.

Τρίτον, ότι το δίκαιο σε κάθε περίπτωση είναι αυτό που συμφέρει το λαό, τα μακροπρόθεσμα και άμεσα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ηθική των επαναστατών, των αγωνιστών, των κομμουνιστών έχει τέτοια δύναμη και διαχρονική απήχηση.

Ας γίνουμε πιο αναλυτικοί.

Α. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη κατάκτηση για ένα παιδί ή νέο από την ανακάλυψη της αλήθειας μέσα από διαδοχικές ερωτήσεις, καταστάσεις προβληματισμού. Αυτή την αλήθεια που βρίσκει «μόνος του» την κρατάει μέσα του πιο βαθιά, την εσωτερικεύει οργανικά στο σύστημα ιδεών και αξιών του. Αρα, καθήκον του εκπαιδευτικού είναι να οδηγήσει το μαθητή σε τεχνητά αδιέξοδα, ερωτήματα τα οποία απαιτούν λύση. Τέτοια μπορεί να είναι (χωρίς και πάλι να διεκδικούμε το απόλυτο): γιατί τον Μεταξά τον στήριξαν στη Βουλή, αφού ήταν φασίστας; Πώς έγινε αυτός ο δικτάτορας πρωθυπουργός; Εκανε πραξικόπημα; Πώς γίνεται ο Μεταξάς που ήταν ιδεολογικά συγγενής με τα καθεστώτα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας να πήρε το μέρος της Αγγλίας; Γιατί τους φυλακισμένους κομμουνιστές τους παρέδωσαν στους καταχτητές, ενώ οι ίδιοι ζήταγαν να πολεμήσουν τον εισβολέα; Πώς έγινε δυνατό να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία ένας «ακραίος» και «τρελός» όπως ο Χίτλερ; Δεν το έβλεπαν αυτό οι «δημοκράτες» ή τα άλλα κράτη που τελικά πολέμησαν τον Χίτλερ;

Β. Είναι πραγματικά αναζωογονητικό να παρακολουθεί ένας νέος ή ένα παιδί την ιστορική εξέλιξη και κυρίως να «βλέπει μπροστά του» πώς ο γίγαντας λαός μπορεί να γκρεμίζει κάθε εμπόδιο που στέκεται μπροστά του. Πώς, από τις δύσκολες μέρες των πρώτων χρόνων της κατοχής, γεννήθηκε με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές ένα ένοπλο λαϊκό κίνημα που όχι μόνο απελευθέρωσε τη χώρα, αλλά και έσωσε το λαό από την πείνα, δημιουργώντας παράλληλα στις περιοχές της απελευθερωμένης Ελλάδας πρωτοφανέρωτους θεσμούς λαϊκής δημιουργίας. Δεν μπορούμε όμως παρά να τονίσουμε το σημείο καμπής του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, το οποίο άλλωστε επέδρασε καταλυτικά στην ενδυνάμωση των αντιστασιακών κινημάτων στην Ευρώπη, τη μάχη του Στάλινγκραντ, το ρόλο της Σοβιετικής Ενωσης στη νίκη επί του φασισμού⁵ αλλά και να θέσουμε προς προβληματισμό, γιατί οι σύμμαχοι της ΕΣΣΔ καθυστέρησαν να ανοίξουν το δυτικό μέτωπο.

Γ. Είναι άπειρα τα παραδείγματα της ηρωικής στάσης των κομμουνιστών, της ηθικής δύναμης που προκύπτει από την αταλάντευτη στάση υπέρ του λαού. Σήμερα, σε συνθήκες πιο σύνθετες όπου ο ηρωισμός δεν είναι της επικαιρότητας, αξίζει να θέσουμε τον προβληματισμό για τη στάση του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, για τη συνειδητή επιλογή, δηλαδή, να σκοτωθείς όρθιος παρά να ζήσεις σκυφτός, να συζητήσουμε με τα παιδιά για τη στάση αυτή, να ζητήσουμε τη γνώμη τους ακόμα και αν συναντήσουμε δυσκολίες. Να εξηγήσουμε ότι η θυσία της ζωής μπορεί να γίνει μόνο από ανθρώπους που έχουν αγαπήσει βαθιά τη ζωή και όχι αυτούς που την περιφρονούν, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Φώτης Αγγουλές,

«Μην καρτεράτε να λυγίσουμε μήτε για μια στιγμή, μήτ' όσο στην κακοκαιριά λυγάει το κυπαρίσσι, έχουμε τη ζωή πολύ, πάρα πολύ αγαπήσει»!

Τέλος, ας κάνουμε μια αντιπαράθεση ανάμεσα στην ηθική των ταγμάτων ασφαλείας, δηλαδή των Ελλήνων συνεργατών των Γερμανών, από τη μια μεριά, και των ανταρτών του ΕΛΑΣ μέσα από τους όρκους τους.

- Ταγματασφαλίτες: «Ορκίζομαι εις τον Θεόν, τον άγιον τούτον όρκον, ότι θα υπακούω απολύτως εις τας διαταγάς του ανωτάτου αρχηγού του γερμανικού στρατού Αδόλφου Χίτλερ. Θα εκτελώ πιστώς απάσας τας ανατεθεισόμενας μου υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων εις τας διαταγάς των ανωτέρων μου. Γνωρίζω καλώς ότι διά μίαν αντίρρησιν εναντίον των υποχρεώσεών μου, τας οποίας διά του παρόντος αναλαμβάνω, θέλω τιμωρηθεί παρά των γερμανικών στρατιωτικών νόμων».

- Αντάρτες του ΕΛΑΣ: «Ορκίζομαι ότι θα αγωνιστώ έως την τελευταία σταγόνα του αίματός μου για την πλήρη απελευθέρωση, ακεραιότητα και ανεξαρτησία της πατρίδας. Για την περιφρούρηση των συμφερόντων του ελληνικού λαού και την αποκατάσταση και κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του. Για τον σκοπό αυτό θα υπακούω στις πράξεις και αποφάσεις της ΠΕΕΑ και θα εκτελώ ευσυνείδητα και πειθαρχικά τις εντολές και οδηγίες των ανωτέρων μου και θα αποφεύγω κάθε πράξη που θα με ατιμάζει σαν άτομο και σαν αγωνιστή του ελληνικού λαού».

 

Μια προσπάθεια που πρέπει να γενικευτεί!

Ηδη, πολλές πρωτοβουλίες έχουν παρθεί μπροστά και στην 28η Οκτωβρίου από το Κόμμα, την ΚΝΕ αλλά και τις δυνάμεις του ΠΑΜΕ στους εκπαιδευτικούς.

Είμαστε σε θέση σήμερα να εμπλουτίσουμε την ποιότητα της παρέμβασής μας, ώστε να δίνεται όχι μόνο με τη μορφή της επισήμανσης των αντιδραστικών στοιχείων στα σχολικά βιβλία, να μην είναι μόνο «μάχη χαρακωμάτων», μάχη αποδόμησης, αλλά να δίνει την αντίπαλη πρόταση. Απαιτείται δηλαδή να σχεδιαστούν αρχικά στα πιο κρίσιμα ζητήματα των βασικών μαθημάτων, αντιμαθήματα με άξονες και αντιάξονες. Αμεσα να συγκεντρωθεί, να επικαιροποιηθεί και να εμπλουτιστεί υλικό για όλες τις σχολικές γιορτές. Να γίνουν προτάσεις και για άλλες δράσεις (π.χ. Θεματικές εκθέσεις ζωγραφικής).

Σήμερα, μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι κατανοείται πιο βαθιά ότι αυτή η προσπάθεια δεν είναι μια δευτερεύουσα δουλειά, αλλά κύρια για την ενίσχυση των επαναστατικών χαρακτηριστικών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, για την ποιότητα της επίδρασης που έχει στους μαθητές και στους εκπαιδευτικούς, στοιχείο που με τη σειρά του τροφοδοτεί αλλά και τροφοδοτείται με τη στάθμη, τη μαζικότητα αλλά και τον προσανατολισμό του κινήματος των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών.

Είναι κρίσιμο, λοιπόν, να μονιμοποιήσουμε την πρακτική ευθύνη του κομμουνιστή και του προοδευτικού εκπαιδευτικού, ώστε να εκφράζεται καθημερινά η αγωνία και η ενασχόληση με το τι μαθαίνουν τα παιδιά του λαού. Με την υπεροπλία των ιδεών μας, μπορούμε να καταφέρουμε σπουδαία αποτελέσματα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλ. Μάκης Μαΐλης, «Ο αστικός κόσμος στην κατοχή. Η κατοχική κυβέρνηση και τα Τάγματα Ασφαλείας», ΚΟΜΕΠ 5/2009.

2. Βλ. Αναστάσης Γκίκας, «Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα από τα σχολικά βιβλία», ΚΟΜΕΠ 5/2010, σελ. 176.

3. Διονύση Αρβανιτάκη, Αναστάση Γκίκα, «Αντικομμουνισμός και παραχάραξη της Ιστορίας», «Ριζοσπάστης» 9/9/2012.

4. «Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 65χρονα της αντιφασιστικής νίκης των λαών», ΚΟΜΕΠ 3/2010.

5. Η μάχη του Στάλινγκραντ, ένθετο «Ριζοσπάστη» 26/2/2012.

Του Κυριάκου ΙΩΑΝΝΙΔΗ*
*Ο Κυριάκος Ιωαννίδης, είναι μέλος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, Ριζοσπάστης 21 Οκτώβρη 2012.